Nadzwyczajni szafarze Eucharystii to osoby świeckie, uprawnione do udzielania Komunii św. Najczęściej z posługą taką udają się do chorych, ale w razie potrzeby mogą udzielać Komunii św. w kościele - np. w czasie większych uroczystości w parafii lub Mszy św. niedzielnych. I tu nie chodzi o to, aby wyręczać księży w czasie Mszy św. czy wręcz ich zastąpić. Oni są nadzwyczajnymi szafarzami, czyli tymi, którzy pomagają.
Szafarzy mianuje biskup diecezji po specjalnym kursie przygotowawczym. Nadzwyczajnymi szafarzami Komunii św., mogą być mężczyźni w wieku od 35 lat. Wymagana jest dojrzałość w wierze: "zdrowa pobożność eucharystyczna i intensywne życie sakramentalne, wzorowe życie moralne, aktywne uczestniczenie w życiu parafialnym, poważanie duchowieństwa i wiernych, sprawność fizyczna i psychiczna, otwarta i służebna postawa wobec drugich, serdeczność oraz łatwość nawiązywania kontaktów zwłaszcza z osobami chorymi i w podeszłym wieku".
W Polsce godność taka ustanawiana jest od 1990 r., a możliwość taką wprowadził Sobór Watykański II.
Zwyczajny i Nadzwyczajny Szafarz Komunii św.
- Przypomnienie niektórych przepisów posoborowych
A. Zwyczajny Szafarz Komunii świętej
Wg. par. § 1 kan. 910 zwyczajnym szafarzem Komunii świętej jest biskup, prezbiter i diakon.
Celebrans Ofiary Eucharystycznej nie może całkowicie wyręczyć się diakonem przy udzielaniu Komunii świętej, bo ma obowiązek sam to czynić, jakkolwiek może poprosić o pomoc właśnie diakona.
Diakon jako zwyczajny szafarz Komunii św., może udzielać Komunii świętej za zezwoleniem rektora miejscowego kościoła i może to czynić bez względu na obecność kapłanów i możliwość udzielania Komunii św. właśnie przez nich.
Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej - akolita i wierny świecki (kan. 910 §)
W myśl § 2 kan. 910 nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej jest akolita i wierny świecki wyznaczony do pełnienia tej funkcji zgodnie z kan. 230 § 3. Należy jednak ściśle rozróżnić zakres obowiązków akolity i szafarza świeckiego.
Akolita
Akolita jest mężczyzną, który otrzymuje posługę akolitatu od swego biskupa lub wyższego przełożonego zakonnego. Posługi tej udziela się zgodnie z odpowiednim obrzędem wszystkim tym, którzy zmierzają do przyjęcia kapłaństwa.
- posługiwanie przy sprawowaniu Mszy św. oraz w innych czynnościach liturgicznych
- wystawienie i schowanie Najśw. Sakramentu
- udzielanie Komunii świętej sobie oraz innym
- Akolita jako nadzwyczajny szafarz Komunii świętej może udzielać tego Sakramentu w następujących okolicznościach:
- gdy zwyczajny szafarz Eucharystii, a więc biskup, prezbiter lub diakon jest nieobecny.
- gdy zwyczajny szafarz Eucharystii jest obecny, ale nie może udzielać Komunii świętej
- ze względu na stan zdrowia, podeszły wiek lub inne prace duszpasterskie.
- gdy zwyczajny szafarz Eucharystii jest obecny i nawet udziela Komunii świętej, ale do stołu Pańskiego przystępuje tak dużo wiernych, że bez pomocy akolity obrzęd sprawowania Mszy świętej znacznie by się przedłużył.
Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej - wierny świecki
Według kan. 910 § 2 nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej - poza akolitą - jest też ten wierny, który zostanie wyznaczony do pełnienia takiej funkcji zgodnie z kan. 230 § 3. W myśl tego ostatniego kanonu, tam gdzie istnieje potrzeba miejscowego Kościoła, bo brakuje szafarzy Komunii św., wierni świeccy jakkolwiek nie są akolitami, mogą rozdzielać Komunię św., byle zawsze zgodnie z przepisami prawa. - Należy jednak pamiętać, że wierni świeccy, jeśli nawet tylko na pewien czas powierza im się specjalną służbę w Kościele, są zobowiązani do osiągnięcia odpowiedniej formacji, koniecznej do należytego wykonywania tego zadania. Każdy bowiem nadzwyczajny szafarz Komunii św. winien wyróżniać się żywą wiarą i dobrymi obyczajami oraz świecić odpowiednim przykładem nabożeństwa do Najświętszego Sakramentu. Poza tym nadzwyczajni szafarze Komunii św. mają spełniać tę posługę świadomie, z całym oddaniem i pilnie (kan. 231 § 1). Nie można zatem powierzać tego zadania wiernemu, którego życie nie jest przykładne, bo np. żyje w kontrakcie cywilnym, nadużywa alkoholu lub jest uzależniony od narkotyków.
Nie można zlecać wiernemu świeckiemu udzielania Komunii św., jeśli w kościele akurat znajduje się kapłan, diakon lub akolita, którzy chcą i mogą udzielać Komunii św.
W sprawie tej wypowiedziała się Kongregacja Sakramentów i Kultu Bożego w instrukcji "Inaestimabile donum" w dniu 3 kwietnia 1980 r. Czytamy w tej Instrukcji, że "Wierny, zakonnik lub świecki, upoważniony jako szafarz nadzwyczajny Eucharystii, może rozdawać Komunię św. jedynie wtedy, gdy nie ma kapłana, diakona lub akolity, gdy kapłanowi stoi na przeszkodzie choroba, podeszły wiek lub gdy liczba komunikujących jest tak wielka, że przedłużyłaby się zbytnio Msza św. Należy więc zganić postawę tych kapłanów, którzy choć obecni przy celebrze, wstrzymują się od udzielania Komunii św., zostawiając ten obowiązek świeckim".
- pomocnik udzielania Komunii św. ubrany w szaty liturgiczne zajmuje miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie pozostałe osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym wypadku pomocnik nie powinien znajdować się podczas Mszy św. w zakrystii.
- podczas śpiewu "Baranku Boży..." pomocnik podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana z boku odprawiającego kapłana... Po przyjęciu Ciała Pańskiego przez siebie, kapłan podaje Komunię św. pomocnikowi. Wypada, aby udzielił mu jej pod obiema postaciami (przez zanurzenie, albo przez bezpośrednie picie z kielicha). Następnie kapłan spożywa Krew Pańską, po czym podaje pomocnikowi naczynie z komunikantami i obydwaj równocześnie przystępują do rozdzielania Komunii św. Po rozdzielaniu Komunii św. kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich. W tym czasie pomocnik wraca na swoje miejsce. Jedynie wyjątkowo pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum.
W myśl zasady podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym, pomocnik Komunii św. nie powinien z zasady pełnić innych funkcji liturgicznych, np. lektora lub kantora itp.
Nie należy też powierzać szafarzowi takich zadań, które do niego z istoty przepisów liturgicznych nie należą, jak np. wystawienie Najświętszego Sakramentu, posypywanie głów popiołem itp.
Szafarz nadzwyczajny może - w ramach ważności powołania - świadczyć pomoc na terenie całej swojej diecezji; ale poza własną diecezją - tylko za zgodą biskupa tamtej diecezji.